Aezkoakoa (Hizkera)
Aurkibidea
Deskribapena
-Mapa
Fonetika
Euskalkiaren ezaugarriak (Nafarra)
- Azentua azkenaurreko silaban egoten da euskara nafar gehienean.
- Azentua daraman silaba indartsua denez, erraz galtzen dira bokal atonoak. Hau dela eta, aferesiak eta sinkopak ohikoak dira euskara nafarrean. Aferesiak: ebaki > báki, ekarri > kárri... Sinkopak: abilena > abílna, dituzte > zte, gaztanbera > gaztánbra...
- Euskara nafar gehienean, u → i bilakatzeko joera dago ingurune bi hauetan: a) -tuko → tiko: ailegatuko → allaatiko, hartuko → hartiko; b) -tu behar → -tiar zikindu behar ditut → zikindiar ditut. Dena dela, bigarren honen eremua murritzagoa da.
- Hego Euskal Herriko beste hizkera batzuetan bezala, i eta u bokalen ondoren, a → e bilakaera oso indartsua da euskara nafarrean: begie, muturre...
- Goranzko diptongoak egiten dira sarri, Ipar Euskal Herrian bezala: itsás[w]a, gós[j]ak...
- -eu- → -au- egiteko joera dago d- batez hasten diren *edun-en adizkiak beste hiru osagairekin batzen direnean: a) aditzaren aspektu burutu gabearekin (egiten dut → ittaut), b) geroaldiko -en atzizkiarekin (eginen dute → iñaute), eta c) ote partikularekin (ote duzu → otauzu). Hitzetan ere gauzatu izan da bilakaera hau Nafarroako hizkera batzuetan: euli → auli, neurri → naurri...
- Hitz hasierako *j-ren ebakera <y> da euskara nafar gehienean, Euskal Herriko beste hizkera batzuetan bezala. Salbuespenak: Aezkoa eta Sakana.
- Erdal -on → -on eta -ion → -ion bilakatu dira Nafarroa gehienean: frontona, kamiona...
Azpieuskalkiaren ezaugarriak (Sortaldekoa (N))
- Zenbaitetan galdu egiten da bokal arteko -i-: anaia → anae, baietz → baetz, behia → bea, maiatz → maetz...
Hizkeraren ezaugarriak (Aezkoakoa)
- Ez dugu maila honetako ezaugarririk.
Morfologia
Euskalkiaren ezaugarriak (Nafarra)
Izenaren morfologia
- Instrumentaleko atzizkia -s da euskara nafar gehienean. Dena dela, -s /-z lehia dago hizkera askotan eta lehia bera dago -geros / -geroz, -kos / -koz, -t(z)ekos / -t(z)ekoz eta -(e)lakos / -(e)lakoz atzizkietan ere.
- Genitibo singularreko atzizkian, -aren → -ain bilakatzeko joera dago euskara nafar gehienean, Lapurdiko eta Nafarroa Behereko hizkera askotan bezala: nere senarrain amain ikustera.
- Soziatiboan -kin orokorrarekin lehian, -ki aldaera ere bada.
- Destinatiboan -endako atzizkia dago euskara nafar gehienean: bakearentzat → bakiandako.
- Prolatiboan -tako atzizkia erabili izan da Nafarroa gehienean: be buube ezakan txarretako.
Aditzaren morfologia
- Adizkien bigarren pertsona singularrean, y- dago: haiz → yaiz.
- Euskara nafarraren bereizgarria da Nor-Nori-Nork saileko -it- pluralgilea: dizkio → ttio. Pluralgile honek indar txikia du Baztanen, eta arrotza da Aezkoan eta Erroibarko Aurizberri herrian.
- Nor-Nori saileko iraganaldian, -ki- da erroa: zitzaidan → zakiden. Sakanan, iraganaldian ez ezik, orainaldian ere -ki- da erroa: zait → dakit.
- Euskara nafar gehienean, Nor-Nork saileko adizkien ordez, Nor-Nori-Nork sailekoak erabiltzen dira: Alsasue yaman dubet iri ('Altsasura eraman diat hiri').
- 'Partizipioa + rik' da aukerarik ohikoena, 'partizipioa + ta / a' ere ezagunak diren arren.
- Ipar Euskal Herrian bezala, partizipio burutu gabeko ahalerako egitura perifrastikoakerabiltzen dira euskara nafarrean: erraten tzuten itten al tzutela.
Azpieuskalkiaren ezaugarriak (Sortaldekoa (N))
- Erakusleetan g- dago inguru honetako zenbait hizkeratan: gau 'hau', gori 'hori', gura 'hura'...
- Zenbaitetan galdu egiten da iraganaldiko adizkietako -n marka: nuen → nue, zen → ze, zegoen → zego, zekon 'zion'→ zeko...
Hizkeraren ezaugarriak (Aezkoakoa)
- Ez dugu maila honetako ezaugarririk.
Sintaxia
Euskalkiaren ezaugarriak (Nafarra)
- Ez dugu maila honetako ezaugarririk.
Azpieuskalkiaren ezaugarriak (Sortaldekoa (N))
- Ez dugu maila honetako ezaugarririk.
Hizkeraren ezaugarriak (Aezkoakoa)
- Ez dugu maila honetako ezaugarririk.
Lexikoa
Euskalkiaren ezaugarriak (Nafarra)
Aldaerak: ailtzur / altzur 'aitzur', atzendu 'ahaztu', aunitz / aunditz 'anitz', bulkatu 'bultzatu', erte 'arte', ertsi 'itxi', etzin 'etzan', legen / negel ' igel', nabala 'labana', opatu 'topatu'... Hizkera batzuetan, biño / miño 'baina / baino', eke 'ke', esene 'esne' ere badira. Bestetik, /wa/ diptongo aurrean, g- garatu da: gua(ye) 'hoa', guai 'orain', guartu 'ohartu'... Eta -r(t)z- kontsonante multzoa gorde da, Lapurdin eta Nafarroa Bejereko hizkera batzuetan bezala: bertze, bortz, ortzegun...Sakana da salbuespena: -st- dago bertan.
Lexikoa: atari 'atea', atija tankerakoak 'usina', azienda 'etxeko abereak', banabar / alubia 'indaba', beratz 'biguina', bikor / pikor 'alea', bota 'erori', esker mila (vs. mila esker), esperatu 'itxaron', izotzil 'urtarril', jainkoaren gerriko / jainkoaren paxa 'ortzadarra', mintzatu / solastu / jolastu / jarduki 'hitz egin', lastail eta urri 'urria / iraila', listu 'tua', (g)ohatze 'ohea', paratu (eta jarri) 'jarri', sor 'gorra', ugalde 'ibaia', xilko 'zilborra'...
Azpieuskalkiaren ezaugarriak (Sortaldekoa (N))
- Ez dugu maila honetako ezaugarririk.
Hizkeraren ezaugarriak (Aezkoakoa)
- Ez dugu maila honetako ezaugarririk.
Euskalkien liburutegia
Euskalkien inguruko argitalpenen datu-basea
Aezkoa eta aetzak
Puy Ziaurritz Jaso
Iruzkindu
Erantzuna emateko, sartu ahotsak.eus-eko komunitatera.
