Astero egiten zuten ogia; gariaren inguruko lanak

Transkripzioa

- Eta, errotako kontuak, nola izaten zian orduan? Gariya-ta hartu? Edo artua, gariya, biak?
- Ba bik, bik, bik.
- Eta, astero, hilero, o nola izaten zan?
- Ez, ez. Oain, ogiya astero iten zan, jenealen zapatutan iten zan ogiya. Baiño ez, errealdi bat eo bi o hiru, igual, kargatu ta. Artua´re bai, ordun artua´re erretzen zan. Talok´e, berriz, hasi, urrin o azaron hasi eta martxon azkenearte, goiz ta iluntze, eunero talok. Jaia ez, jaien libratzen giñen. Baiño…
- Bestela talok.
- Talok. Ta, gaiñea, guren ama zana zan talok erretzen, bueno…!
- Eta jaian ogiya?
- Jaien ogiya, zoragarriya zan. Dana pandero.
- Zuk, gariye o artue behin jasoko zenuen?
- A, bai, urten behin.
- Ta geo, hori ze gordetzen zan, gari bezela o irin bezela?
- Gari bezela. Han zeren guren bi arka haundi. Haik bete in ber dia bi arka haik, e! Auskalo… Anegia badakizu...
- Ta hainbestetik behin errota jun, iriñe in, “ra” ta, iriñe gastautakun berriz´e?
- Bai, berriz´e, kargau ta berriz´e jun. Ta artua´re berdin. Ta artua oillontzako, ordun etxeko artua dana oillontzako. Ba al dakik zenbat soro, ta zenbat, zenbat lan iten zan? Ordungo gari ebaitzek eta. Ni eskuz´e gariya jotzen ezaututa nao etxen, e! Eskun, aitta ta morroia. Harri haundi bat ipintzen da /ipintzea/. Ez dakit, ba al dakizu nola ipintzen dan eskuz jotzeko?
- Kontatu, nola?
- Eee… gastau zien guren, e! Harri haundi batzuk.
- Losak o?
- Bai, losak, hori da, lixo-lixok, ahal zana lixok. Eta hola, egur baten altu jarri, ta han jarri harri hori, hola, kaidakin, eta han, azaua esaten zaio, lotuta jarritakoa, ta harekin. Baiño berue ber izeten zan. Eta gu kamiñon kontra, ta kamiñua´re berua da. Kotxeik ez zan ordun pasatzen. Ze? urten ez zan kotxe bat pasauko ta. Ta kamiñon dana zabaldu, metak iten zien gariya ebaitakon, metak ekarri etxea, ta kamiñon zabaldu dana. Eta attai ta morroiari, banaka-banaka, jo ahala, kamiñotik hartu eta eamaten. Ni ezaututa nao eskuz jotzen´e.
- Zuk aitai eman…
- Eta morroiai´e bai.
- Ta aitak jo.
- Ta aitak´e bai, bai. Ta geo hua pasatu...
- Eta jo, harriyan kontra jo.
- Harriyan kontra jo.
- Eta…
- Eta gero, makinia eoten zan.
- Aliak…
- Bai, aliak ganbaran. Jeneralen, paitia (pareta) aurren dala, gutxiyo zabaltzeko, bestela, badakizu, zipriztiñakin-ta. Ta gero, makinie, gariya garbitzeko. Pena eman zian. Guren aitta bi-hiru etxetan ibiltzen zan, makina horrekin garbitzen, Galberdin. Joxe Mari ezautze al dek, Galberdikua?
- Ez.
- Ez… Pakon anaia? Bai. Operauta omen zeok Pako. Etorriya al da?
- Ez dakit, ingresaute zala badakit, baiña...
- Bai… Ta han utzi, zahartu in zala ta, makinia. A ze penia eman zian. Geo makina hortan pasatu...
- Garbitu, zertako? Hautsa kentzeko, o?
- Eske... bai, zea, “aokia” esate zaio, garin… Tapauta eoten da gariya, ez da bistan eoten alia. Hua tapauta eoten da. Ta hua jotzen ai dala, ba, aokia, azal hoik geatzen dia... Bai, ta geo hoik makinan pasatu. Ta makinari erain in behar diozu eskukin, ta, ordun, aoka horik haizek bota iten dittu, ta saren goitik behera gariya, behera, behera [etortzen da].
- Gariya pisuakin behera.
- Bai, behera etortzen da.Ta zuk hua... txispahie esaten diou /esateiyou/. Badakizue zer dan txispahia? Hemen beheralden-ta galbahia esaten diue /esateyue/, baiña guk beti txipahia. Babia ta pasatzeko ta...
- Zer [...] hori?
- Bai, bai. Guren egurrezkua, hantxe zeok, ear askue, gaiñea. Auskalo zenbat urte dauzken.
- Txispahie?
- Txispahie, guk beti txispahie esaten deu. Ta gero…
- Ta han pasatzen zan garia?
- Ez, makinan etorri iten zan goitik behera, ta txispahia... Eske gariya etortzeko zeak´e, sartzeko tarte txikiya izaten zun goitik behera, ta txispahi horrek, ba, holako altura bat eo hola eukitzen zun, hola. Ta gero txispahi hori iten zendun trapu batekin tapatu, bestela zulotik garik alde ingo lizuke. Iten zan hoi trapu batekin zeatu, tapatu iten zan txispahi hori. Ta hoi jartzen zan han azpin, ta hua, aitta zeatzen, astintzen, lasto horik anaia [... eraiten], ta gu txispahi hoi hartu, betetze zanen, jo-ta korrika arkaa bota, bestia han jarri, txandaka... Ni etortzeako beteko zan igual bestia. Zenbat lan! Jesus, Maria ta Jose!

Egilea(k): Elixabete Isusi Gomez (Lizardi Institutua)