Koldo Mitxelena gertutik ezagututakoa

Transkripzioa

- Osea, Koldo Mitxelenan situazioan jarri egin behar da. Badakizu, 15ean jaio zen, e, 1915ean. Karo, bera jaio zen, dakizun bezela, bueno, hemendik atera eta malda jeisteko kale hortan. Bueno. Eta nere aitta, berriz, bizi zan —esan dizut— palazioa, hemendik eskubitara daon etxe haundi hortan. Eta, jakiña, nere aittak bere aitta asko ezagutu zuen. Eta bere aittan lagunak. Eta Koldo, 15ian jaiua, karo, gerra-garaiyian zittuan 21 urte. [Dakizun] bezela, boluntario gerrara jun zien. Gero kartzelatik etorri 42yan, noski, e? Zazpi urte izandu […], uste dut izandu zela; danera sei, aber, sei, lau… bai zazpiren bat urte kartzelan. Eta ni bizi nitzan oso mundu abertzale inguruan. Zergatik? Gure bost bizitzako etxeetan, bi bizitzetan bazeukaten presoa Burgosen. Eta Koldon ama alarguna bizi zan bakarrik hemen, etxe hau ez, hurrengo hartan. Eta ni ume koskorra, bost, sei, zazpi urtekoa. Ba, Burgostik karta bat iristen zanean, Errenterian jiratzen zun famili guztietatik karta. Eta argazkia baldin bazan, oaindik gehiago, ezta? Eta ni beti gogoratzen naiz…
- Baiña famili batzuen artean, ezta?
- A! Karo! Kartzelan zeudenen artean, kartzelan zeudenen familien artean, klaro. Kartzelan zeuden familien artean.
- Abertzaleen artean?
- Abertzaleen artean ez, baizik kartzelan zeudenak. Etxe batetik bestea, ba, amak ikusi nahi zuelako erretratoa. Eta beti nik daukaten lehenengo erretratoa, eta ni ume koskorra, seguraski punttan jarrita “aber, hau zein da?” ta “hau, beste hau, zein da?” ta “hau bestia da” ta “hau bestia da” ta… Beti, jo, Koldon erretratoak ikusita beti esaten zuen: “Ez dute uste kartzelatik bizirik aterako danik”. Jo, Koldon planta… Badira erretrato hoiek. Erretrato hoiek edozeiñek […] ahal izango dittu, nik ez, gure aittak ez zittuan baiño. Koldon planta. Baiño ni oso ondo gogoratzen naiz, eta ibili izana, ba, etxe bateko karta Koldon amari ekartzea, hementxe bertan, etxe hontan. Ni Santa Klarako ume koskorra, zazpi-zortzi urtekoa, eta gure etxen bi ziran, e! Biak hillak dira. Errazkin, Eugenio Errazkin, txistulari… gaiñera Errenteriko Bandako txistulari silbotea zena. Eta bestia…
- Nik ez dakit garai hartan Koldo Mitxelena gero hizkuntzalari ta jakintsu eta, bueno, ba, asko aipatua izan da, ezta? Euskeraren gaiaren inguruan eta…
- A! Klaro, klaro.
- Garai hartan, gerra garai hartan ere hola bizi zenuten? Bea hola zan ere?
- Bai. Koldo… Klaro, gure… nere aittak bere aitta ezagutu zuelako eta ama alarguna bakarrik bizi zalako, bai, inguratua, ama oso… nik uste dut… ez dakit behar zen aiña, baiño ama oso inguratua egondu zen Errenteriko zenbait famili abertzale… Joxepiñaxi Joxepiñaxi zen, eta bera zan oso hiztun ona. Koldon gatza guztiya amangandik; nik aitta ez nuen ezagutu. Eta, klaro, gero kartzelatik Koldo etorri zanian, badakizu, Koldok apustu haundiya egin zun politika aldetik, badakizu. 43an honea etorri ziran beste zenbait lagun. Denak ez ziran Errenterian bizitzen geldittu. Batzuek lan billa beste nunbaittea jun ziran. Gure bizilagun bat Tudelaa jun zan bizitzea eta familia […], eta Koldo Madridera jun zen. Karo, ordun esaten zan Koldo jun zala ikasketak egitea, eta egia da. Ordun egin zuen “Filosofía y Letras Clásicas” Madriden. Baiño, karo, oain dakigu kartzelatik konpromisoakin ateria zala, Ajuriagerran kontsejutzaille edo sekretario bezela. Eta Madridera politika jarraitzea jun zan. Eta han anarkistekin-eta harremanetan berriro giltzapetua izandu zen bi urtean. Eta, karo, bitartean ama bakarrik. Eta Koldo Madriden zegoela hil zitzaion ama. Eta ez zuen behin ere bere burua konformatzerik izan…
- Amaren ondoan ez egon izana.
- Amaren ondoan ez egon izana. Koldok hori…
- Oso barruan…
- Bai, oso barruan zeukan. Eta hori nik dakit, ba, gure aittari askotan esan ziolako. Eta ordun, zer gertatu zan? Gero Koldo oaindikan´e gaizki, badakizu, Errenteriko alkateak urteetan ukatu egin [zioan] “el certificado de buena conducta”, hau da, ez da lapurra, ez da… ez du iñor menperatu… baiño ez zion eman nahi.

Egilea(k): Aintzane Agirrebeña (Badihardugu Euskara Elkartea)