Lehenengo pinuak Oñatin

Transkripzioa

Oin urte asko, oin ehun ta urtiak Oñatira lehelengo piñua etorri zala. Baiña hemen inguruetan herririk aberatsena jarri zan Oñati piñudixekin. Esaten dabe Mejikotik ekarri horra piñuak ta Mejikon bertan baiño hobeto irabazten zebela piñu horrek. Piñu hori bertan egokixao jarri zala Mejikon baiño. Bai, bai. Ikusten zan, ejenplo hori ikusten zan Oñatin ta ikusten zan. Ta ya handik poliki-poliki hasi zan landaria etortzen, [...] hasi zian landaria etaratzen ta... Nola ez? Zu, nahiz ta hogeta hamar urte euki, zeure denporan, hogeta bost [urtegarrengo] piñu haura, material haura aprobetxau [ein leikian].
- Eta hori oin dala zenbat urte izengo zan?
- Ba, [hor], kontu hori dala... Kontu horrek lehelengo-lehelengo oin berrogeta bost bat urte. Honutz berrogeta bost urte ingurutik hasi zan hemen lehenengo piñua. Aurretik ez zan hemen bate piñurik. Lehen esan dotena, pago zaharrak, gaztaiña zaharrak eta haritzak. Horrek zian hemenguak. Eta gero, orduan, horrek usteldu ta ikusi zanian ya horren azkena, izan zan piñua. Eta piñu horrek basarrittarrai asko lagundu jao. Baiña, nik uste, basarrittarrendako aiña edo gehixao igual izen dala hori Euskal Herrirako. Euskal [Herrirako] daukat entzuera bat daukat, "setenta mil millones". Hementxe buelta haundirik barik, e? Zeindda mendi tontorrera ixo ta ikusteko moduko buelta bat ein dabe horrek danak. Eta hori bada aberastasuna. Piñua izan ez balitz, ez zan ezer egongo. Eta hori bada aberastasuna. Eta horrek lan asko emoten dau. Basarrittarrai lehenengo pezeta batzuk, baiña bai gero zerrarixei be. Eta aber zenbatek lan eitten daben mendittan, zerretan eta hortik gaiñera ta gaiñera. Horreatik, piñuak hemen bizimodu haundixa ekarri dau. Oin, nik esango neuke, klaro, hemen ez dou euki erakuslerik be, ta nik esango neuke, itsutuei be epoka baten eindda egon garala. Gaur egun hasi da pixka-pixkat beitzen, baiña denpora baten, esango neuke, itsutuei eindda egon garala hemen, zeatik esaten zan ya [...] sukaldien be piñua. Sukaldien be piñua. Ta hala zan. Etxe ondo-ondoraiño askok eta askok ipiñi dau. Eta hori neuk esango neuke ez [dakitela], baiña neri pentsatzen jat zonak bihar liekiala. Etxe ingurutan ez, behintzat. Eta herri inguruan be ez. Gero handik aparte, bai, zeatik piñua da gauza bat terrenorik pobrienian, terrenorik pobrienian, beste ezek be, arantziak eta zikiñak, laharrak, otiak bakarrik irabazten daben lekuan, piñua da bakarra egurrak irabazten dabena. Egon dia kasuak, e? Ni Iraetan nenguan orduan. Lehen esan doten moduan, hango lanak eitten ibiltzen nitzan. Ta Iraetako Luis difuntua azkarra zan. Hemen izan dan basarri-gizonik azkarrenetakua zan. Baiña onak bezela pusketa batzuk terreno txarrak be bazeuzkan. Eta ibillitta gare, harrixa besterik ez, haitz-bakar mendixa, harrixa besterik ez, ezin piñurik iñun katiau. Eta [... txarrenekin] urriñao batetik ekarri lurra eta sartu han, geuk ekarrittako lurrian sartu piñua eta piñudi majua ein zan. Guk ipinittako piñu harek oin dala hogeta urtiak saldu zian. Eta dineral edarra batenbatzuk aprobetxau zeben. Luisek ez, gizajuak. Baiña Iraetarren batzuk dineral majuak aprobetxau zittuen. Eta oin bigarren piñudixa berriz be ya botatzeko preparauta bezela dao.
- Eta nun dao hori? Haitz-bakar. Iraetan dare horrek. Iraeta, Antzuolan lehelengo piñudixak euki zittuana Oñatin hurrengo, Iraeta izan zan. Eta Iraetako terrenuetan... Nere kontu honek dia nik hemezortzi urte nittuanekuak, e? Nik hemezortzi urte nittuaneko kontuak. Ta oin hirurogeta bost dauzkat. Ba, bigarren tandia, ya lehenengua bota zan oin dala hogeta urtiak, ta bigarrenakin botatzeko gertauta dare. Asike kontua [eizu zuk] ez dan aberastasuna gizonak bere bizitzan bi -terreno baten- bi piñudi bota-aldi ein leizke. Ta paguak-ta, bai, paguak-ta horrek, haritza ta horrek, pagua-ta horrek onak dia, baiña haura ez da ez zuretako, ez zure umiandako ta erderaz esaten daben moduan: "para las [...]". Horixe dauko. Oin, hori be galdu ez dou ein bihar, e? Galdu, euskaldunok, ez dou hori galdu bihar, e! Horri be bere leku batzuk emon bihar jao. Beretako moduko lekuak badare ta emon bihar jao horri be leku batzuk. Nik neuk, ba, ointxe nabil konsegidu ezindda, zeatik oin ez dao landararik, pago-landararik eta holakoik. Gutxi dao oin. Ez dao! [Normalian], lurrak berez emoten dau. Eta daukat zati txiki bat -danera berrogei landara-- eta noia pagua ipintzera. Bueno, pagua usteldu, zaharrak ein zian ta usteldu egin zian, ta bota ein giñuan. Eta oin berriz be pagua ipintzera noia. Nahi dot etxian segi deixela. Piñua gehixao, piñua bai, piñua [...], baiña pagua be puskat [egon deilla].
- Eta oin haritz amerikanua eta ipintzen da asko...
- Bai, oin haritz amerikanua be... Oin beittu ein bihar jako, ezta? Dana. Kalian ta basarrixan ta beittu biharra dao, "crecimiento rápido". Beittu biharra dao. Oin ez da lehengo moduan. Lehen dirurik ez giñuan biher izeten. Lehen diru gutxi biher izeten giñuan oso. Horreatik, lan asko ein ta, ba, trankil bizi giñan. Baiña gaur ez da hola. Gaur dirua bihar da. Eta dirua nundik? Eta basua plantau... Beittu ein bihar dau ze etorriko jakon lehenbailehen. Eta haritz amerikanua piñua bezelaxe etortzen da. Ta egur oso ona da, kalidade haundiko egurra da haritz amerikanua, eta irabazi ondo eitten dau. Eta ni neu, etxeko lurretan, piñuan hurrengo, oso-oso partidarixo nao haritz amerikanua ipintzeko. Oso partidarixo.
- Laster botatzeko daukazu zuk be ala?
- Ez, guk ez daukau hola botatzeko piñurik. Gaiñera, hau piñu [...] beltza gutxi daukau, ta bestia be ez asko, baiña alerzia. Baiña alerziak urte asko bihar dau. Alerziak berrogei urtetik gora bihar dittu. Hori [...], berrogeta bost-berrogeta hamar urte bihar dittu alerziak. Eta gure alerziak ondio, ba, daren pusketak be gutxi dira ta hogeta hamar urte dauzke. Guk ez daukau, [basotik] ez daukau hola... guk ez daukau oin hola basotik [...].

Egilea(k): Aintzane Agirrebeña (Badihardugu Euskara Elkartea)