Moroek jendea hil eta bortxatu

Transkripzioa

-Veinticuatro eta hurrengo egunian veinticinco. Eibarko honek mendixok, Azkonabietan eta hor tiroteo haundixa egon zan, eta hillak be mordua egon zien, zeatik ni konturatzen naiz hor suak agertu zien mordua, et hor erre eitten zittuen moruak.
-Moruak?
-Bai, moruak sartu zien hemen lenengo, eta horrek moruok sartu zienian veinticuatro de abrillian hemen egundoko daño txarrak ein zittuen. Hil zittuen, Ansuategi basarrikuak bittakuak, gizon bixak hil zittuen. Eta hemen gero Zesto basarrixa hemengua, hor hil zittuen aitta ta ama, ta alabia, hamalau urte, edo hamabost urte -orduan ni baiño urtebete gehixao-, biolau ein zeben, ta atzamarrak kendu otsazen, bihetzak, hiru atzamar kendu otsazen.
-Zetako?
-Pues aitta alabia defenditzen, eta tirua emon otsenian, aittai ipiñi otsan buruan eskua ta matxetakin klask!
-Jontxo! Orduan moruak [...] zien orduan.
-Moruak? Orduan gerrako denpora hortan egoten zien "sakiak". Sakia da emoten otsuezen janak, arroza, olixua, garbanzua eta horrek gauzok. Ta Altube baserrixan juntatzen giñan eta han partitzen zoskuen bakotxai berai jenerua. Ta etorri giñan horra goizian eguna zabaldu baiño lehen. Auzuan bazan beste bat be, bestiak alde egindda zaozen baiña etorri giñan ta partitzen zebitzen. Ta etorri zan Sagastitxoko andra bat: "moruak ei datoz goittik behera danak hiltzen. Zeston hil dittue andra-gizonak eta ez dakit nun be bai ta". Hartu ta, geunkazenok hartu ta etxera. Etxera etorri giñanian sartu giñuzen laban sakian gauzok, arrozok, olixuok, garbanzuok..., ta bajatu giñan, beste bezinua ta ume txikixak eta alkarrekin bajatu giñan ama ta ni ta bezinuak bajatu giñan Uberara.
-Uberara?
-Bai. Eta Uberan fan giñan eta Uberan iñor be ez han be basarrixetan, kaskuan. Eta bazakixan nun egoten zien han, refujixauta zaozen; fan giñan hara ta etorri zian behera.
-Moruok?
-Ez, hango familixakuak, Uberako famelixakuak etorri zien. Ta holakotxe moruak ikusten dou kamioian goittik behera kuadrillia ta, meka..., jota ni hanka behetik gora. Ta hango baserrikuak, goikuak, horrek baserrixak Marki eta Ibargaiñ-eta zien, ta harek goittik behera ""Arriba España" ta "Viva España!" ta, nik ez nakixen horrek zertzuk zien be, horrek verbok. "Nora zoiaz" esan ostan. "Moruak datoz ta". Horrengana nobera joan bihok, ez hanka eiñ, nobera joan bihok". Eta eurekin nahasi bajatu giñan behera Uberara, eta etorri zien moruak, halako berrogeiko gizon edo, moro, eta kapitana zaukien, espaiñola zan, arpegi argixakin ta. Esan notsan zelan e, enfin, entzun eta zelan hanka ein genduan ba eta. Fateko, ez jakula ezer pasauko ta, kapitanak; eta gu etorri giñen baserrira, atzera.
-Baiña moruekin jentia billurtuta, ezta?
-Puff. Moruak. Hor gure aldameneko beziñua, ha guregandik apartau ein zan eta egon zan arbisolo baten ezkutauta, eta gu ikusi [giñuzenian] Uberatik gora, ezautu eta ha etorri zan etxera. Horrek moruok Uberara bajau zien baiña atzera behetik gora etorri zien. Behetik gora. Orduan ez zien etorri tropan. Bika, hiruka, lauka eta hola. Ta hemen etxe kantoian, Eleuterio eukan izena, alde batetik zetorren bata eta moruak bestetik, eta "Alto! manos arriba", eta gizonoi estu-estu-estu, ta jota ein otsen hola katxeua ta. "Todavía aquí hay muchos rojillos".
-Moruak.
-Moruak. Eta billurra... Hori zan pasauta gero gure ama-zanak, ha Albitxu basarrikua, haren barri jakitzia nahi zeben, ia etxian daozen edo ze ein daben edo, joan eta jakizu. Joan nintzan eta han andra bixak eta aitta semiakin zulon baten sartuta, hor ezkutauta egon zien, eta han gaozela etori zan moro bat hara, eta esan oskun: "Alí hay uba mujer herida". Ta, ene ba!, zein ete da, ta neu banoia haraxe, aintxintxiketan noia ikustera. Ta "alto!", beste moro bi edo zaozen onduan. "¿A donde vas?" y "A ver esa mujer". "Dáte la vuelta que si no te vamos a dar un tiro". Atzera buelta ein ta etxera. Ez dakit zein zan. Emakumia ikusten naben etzindda.
-Baiña ez otsuen itxi bertaraño joaten.
-Ez. Ez dakitt zein zan.
-Ez dakizu hil zan eta ezebe.
-Ez dakit ezebe. Gero, horrek zien goizian eta arratsaldian puxkat kalmau zan arratsalderako. Ta horrek moruok pasau ta gero etorri zien, etorri zian konpañia bat soldauak hemengotxe euskaldunak. Ta harekin pozik geldittu giñan, harek etorri zienian pentsau giñuan salbauta gengozela. Moruak hanka ein zeben behintzat eta.
-Orduan moruak erabiltzen zittuen jentia bildurketako, ezta?
-Puff! Billurketako ta hazaiñak eitten zittuen. Zeaittik hil, edo biolau be bai; bi edo biolau zittuen; ta zer? Moruak...
-Harek euren lana eittera.

Egilea(k): Juan Martin Elexpuru (Badihardugu Euskara Elkartea)